Ik probeer in de komende maanden zowel een eerste versie van een toneelstuk af te hebben als het boek ‘Maggie’s erfenis’ in een zoveelste versie af te krijgen. En terwijl ik deze queeste aan het voorbereiden ben, vroeg ik me af wat nu net het verschil is tussen het schrijven van een toneelstuk en het schrijven van een roman.

Locaties

Een eerste belangrijk verschil zit hem in de locatie waar het verhaal zich afspeelt. In een boek kunnen de personages van de éne kant van de wereld naar de andere kant van de wereld vliegen in twee zinnen. Bij een toneelstuk moet je toch meer nadenken over de plek waar het zich afspeelt. Het is nu éénmaal niet mogelijk om een podium vijftien keer volledig te wijzigen tijdens een voorstelling.

Als schrijver is die locatie iets waar je heel veel aandacht moet aan spenderen bij een toneelstuk. Idealiter speelt alles zich af in één locatie maar dat heeft weer een sterke impact op welke verhaallijnen mogelijk zijn. Een alternatief is om de eerste akte in één locatie en de tweede in een andere te laten afspelen. Op die manier is er de mogelijkheid om in een pauze het decor te wijzigen. Maar ook dan mag de wijziging niet te ingrijpend zijn. Dat is toch wel een groot verschil met een boek waar je de locatie helemaal kan fantaseren zonder beperkingen.

Personages

In een roman bepaal je als schrijver alles over je personage: de kleur van het haar, van de ogen, de lichaamsbouw, de gebreken enzovoort. Bij een toneelstuk kan je suggesties doen over hoe het personage er moet uitzien en er zijn mogelijkheden door pruiken of schmink maar die zijn beperkt. En je weet niet welke toneelspeler jouw personage zal spelen. Soms zal door de samenstelling van een toneelgroep een vrouwelijk personage omgevormd worden tot een mannelijk personage. Als schrijver hou je daar best rekening mee door je vooral te richten op het gedrag van de personages of op de manier waarop ze spreken. Nog meer dan in een boek moeten de personages in een toneelstuk een zeer uitgesproken persoonlijkheid hebben.

En uiteraard is dit ook de bedoeling in een boek: je personages zich laten onderscheiden door wat ze doen en zeggen maar daar heb je ook meer andere mogelijkheden dan in een toneelstuk. Ik denk dat ik door het schrijven van een toneelstuk mogelijk ook beter hierin zal worden in boeken.

Verhaal

Eén van de regels bij het schrijven van een boek is ‘Show don’t tell’, en dat is in het toneel nog veel meer van toepassing. In een toneelstuk is er geen ‘tell’ tenzij je werkt met een verteller. Alles moet getoond worden dus in je script moet je hier rekening mee houden. Een personage kan geen drie minuten nadenken op het toneel. Je kan de kijkers niet (of toch zeer beperkt) in het hoofd van de personages laten kijken. Door de reacties van de personages of door wat ze zeggen moet duidelijk worden wat hun achtergrond is. Dit lijkt me één van de belangrijkste verschillen van een boek waarbij je echt in het hoofd van de personages kan gaan.

Vorm

Voor ieder boekgenre bestaat een leidraad over het aantal woorden (zie blog van 21 november 2022) die je kan gebruiken. Maar hier kan van afgeweken worden als je echt nog meer wil vertellen. Bij een toneelstuk moet je heel veel aandacht voor de lengte van het stuk hebben. Elke pagina extra maakt een toneelvoorstelling langer en elke pagina minder zal het stuk korter maken. En laat ons eerlijk zijn er zijn maar weinig mensen die bereid zijn om 4 uur naar een toneelstuk te kijken of om voor een stuk van 30 minuten hun deur uit te komen. 

Het zijn dus heel verschillende werkvormen. Ik heb het gevoel dat een boek net iets meer vrijheid geeft maar ben benieuwd of het me zal lukken om een toneelstuk te schrijven binnen de geldende beperkingen.